تعریف آبیاری وبررسی منابع و ضخایر برای آبیاری

مه ،شبنم ،باران،رطوبت هوا،برف ،رطوبت خاک وتگرگ را ميتوان از منابع تامين رطوبت مورد نياز گياه ناميد. باتوجه به تعریف آبیاری میتوان عوامل اتلاف آب به شرح زیر نام برد.

1-تبخیر درمخازن روباز نگهداری

2-اتلاف در مسیر انتقال

3-اتلاف در مزرعه به شکل خروج از محدوده کشت و زرع

4-نفوذ عمقی به لایه های زیرین

آبیاری صحیح :

آبياري صحيح صرفه جويي در مصرف آب ، کنترل فرسايش ،افزايش محصول ،کاهش هزينه ها ، افزايش درآمد و اطمينان از حاصلخيزي خاک مزرعه براي کاهش قيمت تمام شده محصول مي باشد.

منابع و ذخایر آب و آبیاری

منبع آب :هر تجمعی از آب که بتواند دربرنامه ریزی های زراعی آب مورد نیاز گیاه را در طول دوره کشت تامین کند در کشاورزی به عنوان منبع آب محسوب می گردد.

انواع منابع آب :

1-نهر channel : نهرعبارتست از بستر جریان آب سطحی با ابعاد محدود و کوچک که انتقال آب در فواصل کوتاه و حجم کم را انجام میدهد .ابعاد نهر از چند سانتی متر تا چند متر متغیر است . در آبیاری نهرها به درجات 1و2و3 ازمخازن سدها تا ورودی کرت ها در مزارع تقسیم می شوند.

نهر درجه 1:کانال اصلی انحراف آب ازمخزن سد dam یا کانال اصلی که از سد می گذرد .

نهر درجه 2:در منطقه توزیع میشود

3-نهردرجه 3:در محدوده مارع است .

2-رودخانه ها Rivers:رودخانه ها مسیرهای طبیعی جریان آب از حوزه های آبخیز یا دریاها و دریاچه ها می باشند از نطر زمین شناسی عمر طولانی تری دارند و از دیدگاه آبشناسی غالبا دارای جریان آب دائم هستند .

موقعیت منابع آب به دو دسته تقسیم میگردد.

الف : سطحی : آبی که روی سطح زمین جریان دارد.

ب: زیرزمینی: آبی که در سفره های زیرزمینی ذخیره شده

عوامل موثر بر ایجاد جریان سطحی :

1-پوشش شامل پوشش گیاهی و رخنمون سنگی

2-شیب عرصه

3-شرایط و شدت بارش

4-ویژگی های خاک سطح زمین

3-چشمه Spring :بخشی از آب باران به لایه های زیر زمینی نفوذ می کند و بخشی از آب زیرزمینی تحت تاثیر شیب لایه ها و همچنین نیروی ثقل از سمت ارتفاعات به سمت بستر جریان پیدا می کند وقتی آب به سنگ مادر (لایه نفوذناپذیر) رسید لایه های سنگ مادری به سطح خاک نزدیک می شوند آب پایین می آید و دراین مرحله چون این آب راه نفوذ به لایه های زیرین تر راندارد تحت تاثیر نیروی ثقلی به سمتی دیگر هدایت شده  وبا توجه به فشاری که برروی آن است این آب ازخلل وفرج  موجود و درارتباط با سطح زمین خارج شده و چشمه رابوجود می آید.

4-قنات :مکانیزم قنات همانند چشمه است با این تفاوت که در تشکیل قنات انسان دخالت می کند .بدین معنی که منبع تامین آب چشمه و قنات یکی است و تفاوت آنها روش استحصال آب است .درچشمه آب بصورت طبیعی خارج میشود ولی در قنات انسان در چرخه آبی دخالت می کند و آب را به دلخواه در مکان مناسب استخراج می نماید . آب باران به لایه های زیرزمینی نفوذ میکند و در جهت شیب هیدرولوژیکی به سمت اراضی بستر حرکتش را ادامه داده و در صورت برخورد با لایه نفوذ ناپذیر ،در سطح زمین بصورت چشمه نمایان می گردد چنانچه این آب با لایه نفوذ ناپذیری برخورد نکند و همچنان به حرکت خود در اثر شیب و نیروی ثقل ادامه دهد میتوان با شناسایی مسیر حرکت آب محل مناسب را برای حفر و ایجاد قنات شناسایی کرده و اقدام به حفر قنات نمود.

5- چاه

چاه : حفره ایست عمودی که بوسیله انسان درروی پوسته سخت زمین تا رسیدن به سفره های آب زیرزمینی حفر می گردد تاجایی که امکان رسیدن به منابع آب زیرزمینی را فراهم سازد.

چاهها را به دودسته نیمه عمیق و عمیق تقسیم بندی میکنند که دراین امر قائده خاصی وجود ندارد ولی اغلب مردم در عمل این اصطلاح را به صورت زیر بکار می برند.

الف :چاه نیمه عمیق :چاهی که عمق آن کمتر از 30 متر باشد و آب آن بوسیله پمپهایی که برروی زمین واقع میشود استخراج میشود .البته چاههای نیمه عمیق ازنظر بررسی ،خود به6 دسته مجزا با نامهای چاه دستی ،چاه حبشه ای ،چاه مته ای ،چاه فلمن ، چاه رانی و چاه آرتزین تقسیم بندی میشوند .

ب: چاه عمیق :چاهی است که آب آن از سفره های با بیش از 30 متر عمق بوسیله ابزارآلات حفاری استخراج می شود پمپاز آب از این نوع چاه بوسیله پمپهای شناورمستقر در آب چاه انجام می گردد.

کف شکنی : درصورت بروز خشکسالی عمق چاه را میتوان افزایش داد تا به آب بیشتری دسترسی پیدا کنیم به این عملیات کف شکنی گویند.

6-آب سدها dam: سدها را میتوان مخازن مصنوعی ایجاد شده توسط انسان جهت نگهداری آب در مسیر رودخانه ها نام برد که وظیفه اصلی  آنها  ذخیره آب را درفصول پربارش جهت مصرف این آب در فصول کم بارش است البته از سدها برای تولید نیروی برق و کارهای دیگری نیز میتوان بهره برد .

7-یخچالها : منابع آب شیرین غیرقابل دسترس برای انسان که در ارتفاعات بلند و بصورت عمده در قطب شمال و جنوب زمین  انباشته شده اند  اگر چه این آب های شیرین اکثرا برای ما قابل استفاده نیستند اما قسمت اعظم آب شیرین موجود در کره خاکی دراین مناطق وجود دارند.

منبع : این مطلب بنا به درک شخصی اینجانب از مطالب تدریس شده کلاسی توسط استاد محترم مهندس روحیان و همچنین مطالعه کتاب آب برای کشاورزی نوشته دکتر عسکری تشکری نگاشته شده است.