برنامه ریزی آبیاری گامی مهم برای دستیابی به کشاورزی پایدار

راهکارهای مدیریتی برنامه ریزی آبیاری می باشد.

برنامه ریزی آبیاری یک عملیات مدیریتی است که برای تعیین زمان آبیاری و مقدار آبی که در هر آبیاری باید بکار برده شود استفاده می شود. به عبارت دیگر هدف برنامه ریزی آبیاری، مشخص کردن مقدار دقیق آب مورد استفاده در مزرعه و زمان بندی دقیق کاربرد آن می باشد. زمان بندی دقیق آبیاری را می توان با اندازه گیری نگهداشت رطوبت خاک انجام داد. در اکثر روشهای برنامه ریزی آبیاری، پایش رطوبت خاک اساسی ترین عملی است که انجام می شود. برنامه ریزی موثر نیاز به آگاهی از پارامترهای زیر دارد:

ظرفیت نگهداشت رطوبت خاک، نگهداشت رطوبت قابل دسترس در هر زمان، آب مصرفی گیاه یا تبخیر و تعرق، حساسیت گیاه به تنشهای رطوبتی در هر مرحله از رشد، آبیاری یا باران موثر دریافت شده، قابلیت دسترسی به منابع آب و زمان لازم برای آبیاری هر مزرعه.

تصمیم برای انجام آبیاری به برآورد وضعیت رطوبتی خاک و گیاه و شاخصها و استراتژی های مورد نظر بستگی دارد.

برنامه ریزی آبیاری بهینه بر اساس اندازه گیری یا تخمین نگهداشت رطوبت خاک و نیاز آبی گیاه، یکی از بهترین عملیاتهای مدیریتی برای مدیریت آبیاری است.

مزایای برنامه ریزی آبیاری

۱- کشاورز را قادر می سازد ضمن برنامه ریزی تناوب آبیاری در میان مزارع مختلف تنش آبی گیاه را به حداقل رسانده و عملکرد را حداکثر کند.

۲- با کاهش آبیاری از هزینه های آب و نیروی انسانی کاسته شده و در نتیجه آن حداکثر استفاده از ذخیره رطوبت خاک به عمل می آید.

۳- رواناب سطحی و نشت عمقی کاسته شده و در نتیجه هزینه کود کاهش می یابد.

۴- عملکرد محصول و کیفیت آن و در نتیجه درآمد خالص افزایش می یابد.

۵- مشکلات غرقابی کم شده و بواسطه آن لزوم زهکشی کاهش می یابد.

۶- برنامه ریزی آبیاری با تنظیم آبشویی در کنترل مشکلات ناحیه ریشه گیاه کمک می کند.

۷- از آب ذخیره شده در نتیجه برنامه ریزی آبیاری، می توان در آبیاری گیاهان کم ارزش، که در طول مدت کم آبی نمی توان آبیاری کرد، استفاده نمود که سبب افزایش درآمدهای جانبی می شود.

۸- کاهش اثرات سوء زیست محیطی در نتیجه کنترل آبشویی و رواناب سطحی.

معیارهای آبیاری و برنامه ریزی آبیاری

معیارهای آبیاری، شاخصهایی هستند که برای تعیین نیاز به آبیاری استفاده می شوند. شاخص آبیاری که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد نگهداشت رطوبت خاک و تنش رطوبتی خاک می باشد. تصمیم گیری نهایی به شاخصهای آبیاری، استراتژی و اهداف آبیاری بستگی دارد. آبیارها باید هدف را تعریف نموده و بر اساس آن معیارهای آبیاری و استراتژی را انتخاب نمایند. ظرفیت رطوبت خاک برای شروع آبیاری به استراتژی ها و اهداف زارع بستگی دارد. بعنوان مثال اگر هدف به حداکثر رساندن عملکرد باشد باید به گونه آبیاری شود که رطوبت خاک همواره بالاتر از حد بحرانی باشد. حد بحرانی معرف مقدار رطوبت خاک است که شرایط خشکتر از آن، ممکن است سبب کاهش عملکرد نسبت به حداکثر توان تولید گردد.

مقدار آب مورد استفاده نیز به استراتژی های زارع بستگی دارد. بعنوان مثال زارع می تواند رطوبت خاک را تا حد ظرفیت زراعی یا کمتر از آن پر نماید. اگر امکان وقوع بارندگی نباشد و آبیار بخواهد دور آبیاری را بیشتر کند بهتر است خاک را تا حد ظرفیت زراعی آبیاری نماید. اگر امکان وقوع بارندگی باشد منطقی نیست که خاک را تا حد ظرفیت زراعی آبیاری کند و فضایی برای باران نگه ندارد. اگر هدف زارع به حداکثر رساندن بازده خالص باشد، لازم است که معیارهای از قبیل درآمد خالص مورد توجه قرار گیرد.

اهمیت برنامه ریزی آبیاری در این است که آبیار را قادر می سازد تا مقدار دقیق آب را برای تامین هدف خویش بکار گیرد که این سبب افزایش راندمان آبیاری می شود. فاکتور اساسی برای رسیدن به این مهم، اندازه گیری دقیق حجم آب استفاده شده یا عمق آب مصرف شده می باشد. زارع بدون آگاهی از اینکه چه مقدار آب بکار رفته است نمی تواند آب را برای به حداکثر رساندن راندمان مدیریت کند. لازم به ذکر است که توزیع یکنواخت آب در سراسر مزرعه برای دستیابی به حداکثر منافع از برنامه ریزی و مدیریت آبیاری بسیار مهم می باشد. کاربرد صحیح آب، از پر آبیاری(آبیاری بیشتر از حد مورد نیاز) و کم آبیاری(آبیاری کمتر از حد موردنیاز) جلوگیری می کند.

پر آبیاری سبب اتلاف آب، انرژی و نیروی انسانی، شستشوی مواد غذایی از ناحیه ریشه گیاه و دور شدن آن از دسترس گیاه، کاهش تهویه خاک و در نتیجه کاهش عملکرد گیاه می شود. کم آبیاری نیز با وارد نمودن تنش به گیاه سبب کاهش عملکرد می شود.